ورزش و دیپلماسی عمومی

سید امیر حسینی نایب رییس و دبیرکل پیشین کمیته ملی المپیک ایران: ورزش وسیله ای جذاب ومورد علاقه همه مردم دنیا است نمایش ورزش در فضای باز وتالارهای ورزشی شرکت ورزشکاران در بازی های المپیک و دیگر مسابقات بین المللی نشان می دهد که رویدادهای ورزشی فراگیر شده و به صورت منافع مشترک در سراسر جهان درآمده است، اجرای فعالیت های ورزشی فرصت تعامل با فرهنگ های خارجی را ایجاد می نماید. ورزش یک ابزار صلح آمیز برای امور بین المللی است که کشورها می توانند با استفاده از آن به تقویت روابط در سراسر جهان اقدام نمایند.

از لحاظ تاریخی از ورزش و جذابیت آن به عنوان یک روش برای پیشرد برنامه های سیاسی استفاده می شود. بررسی ها نشان می دهد در طول تاریخ بازی های المپیک استفاده سیاسی برای پیشبرد سیاست های بین المللی وجود داشته است.

کشورهای مختلف از بازی های المپیک و از بازی یک بازیکن بزرگ استفاده سیاسی کرده ومی کنند مانند هر تلاش دیگر دیپلماتیک، همواره مسائل مانند مواد مخدر، تقلب در ورزش ها و اعمال خشونت در ارتباط با ورزش وجود دارد که می تواند به صورت بالقوه به تضعیف تلاش های دیپلماسی از طریق ورزش منجر شود. امروزه کشورها در جستجوی راه هایی برای ایجاد، گسترش و ادامه روابط با کشورهای دیگر در سراسر جهان هستند.

همه ملت ها ورزش و رقابت های جذاب آنرا دوست دارند. حضور ورزشکاران ایرانی در لیگ های ورزشی اروپایی و یا بازیکنان فوتبال وبسکتبال ایرانی در لیگ های آمریکایی یا بازیکنان بسکتبال آمریکایی در لیگ بسکتبال ایران مورد توجه مردم وسیاست مداران قرار می گیرد وموجب شکل گیری وساختن روابط بین المللی می شوند. ورزشکاران هنگام سفر به خارج به تعامل فرهنگی با ملت میزبان و معرفی فرهنگ ملت خود می پردازند.

امروزه رویدادهای ورزشی بین المللی جذابی وجود دارد که توجه مردم جهان را به خود جلب می کند، بازی های المپیک بزرگترین رویدادی است که به صورتی صلح آمیز ملت های جهان را در یک شهر دنیا گردهم می آورد، توجه جهان و غرور ملی دربالاترین سطح خود بسیاری از کشورها را به استفاده سیاسی از بازیهای المپیک کشانده است در دوران جنگ سرد رقابت شدیدی بین دو ابرقدرت شرق وغرب جهان وجود داشت ومدال های المپیک بیشتر بین دوقدرت آمریکا وشوروی سابق توزیع می شد اما در جهان امروز در دیپلماسی بین المللی به منطور رشد اقتصاد داخلی و مقابله با سیاست انزوا و خطر تحریم کشورها توجه به روابط رسمی و غیر رسمی نیازی ضروری است.

در این راستا ورزش فرصت ارزشمندی را برای تعامل بافرهنگ متقابل و ارتباطی صلح آمیز و پایدار را میان ملت ها می سازد. این مقاله به موضوع ورزش وسیاست و به عنوان ابزار ی صلح آمیز دردیپلماسی بین المللی می پردازد که با توجه به اقدامات تدوین سند برنامه پنج ساله پنج توسعه جمهوری اسلامی ایران انتظار می رود با باز تعریف دیپلماسی ورزشی، ایجاد ساختارهای مناسب از امکانات بالقوه ورزش و استراتژی های ورزشی دردیپلماسی عمومی کشور استفاده بهینه شده وبا بهره برداری از آن روابط بین المللی ایران درجهان تقویت واز جایگاه مناسب تری برخوردار شود.

دیپلماسی بین المللی چیست؟
دیپلماسی بین المللی به طور سنتی دیپلماسی رسمی تعامل بین کشورها، دو یا چند ملت تعریف شده است، که توسط مقامات دولتی، سیاست ها، پیمان نامه ها و سایر مذاکرات تجاری و موافقت نامه های بین المللی است که به اجرا درمی آید.

دیپلماسی غیر رسمی شامل مبادلات غیر رسمی است که توسط شهروندان خصوصی انجام می شود در واقع شهروندان خصوصی به منظور توسعه راه حل های دیپلماتیک برای حل مشکلات بین المللی سعی و تلاش می کنند.

دیپلماسی عمومی نوع دیگری از دیپلماسی بین المللی فرهنگی است که هدف آن ترویج درک متقابل تبادل ایده ها ، اطلاعات، ورزش، هنر و دیگر جنبه های فرهنگی در میان ملت ها و مردمان است.

Spencer C. Cocanour, Maj, USA در تحقیق خود ورزش ابزاری برای روابط بین الملل گزارش کرده است در سال 2003 “وزارت امور خارجه آمریکا بیش از 500 میلیون دلار برای دیپلماسی عمومی هزینه کرده است که 40 ٪ این مبلغ صرف سه برنامه آموزشی و فرهنگی وزارت امور خارجه آمریکا با ماموریت” ایجاد یک جهان امن تر، دموکراتیک و موفق به نفع مردم آمریکا و جامعه بین المللی” است.

وزارت امور خارجه این کشور در سال های 2004 و 2005 و 2006 به ترتیب، 538 و 597 و 868 میلیون دلار، صرف دیپلماسی عمومی و روابط عمومی کرده است در سال 2007 وزارت امور خارجه، طرح پنج ساله استراتژیک خود را با سه اولویت استراتژیک برای دیپلماسی عمومی منتشر نموده است:
1-ارائه یک چشم انداز مثبت از امید ها و فرصت ها
2-افراط گرایی حاشیه راندن و تضعیف جدا شده توسط افراط گرایان خشن
3-پرورش علایق و ارزش ها، فرهنگ ها و مذاهب مشترک میان آمریکا و مردم کشورهای مختلف

در دیپلماسی عمومی و روابط عمومی در اولویت سوم ورزش به طور گسترده ای وبه عنوان یک روش برای شروع روابط دیپلماتیک برای کشورهایی که در شرایط خوبی نیستند استفاده می شود. ورزش نقش مهمی در زندگی اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی مردم کشورهای مختلف دارد، ورزش یک علاقه مشترک فرهنگی است که مردم را در سراسر جهان، از هر نژاد و مذهب در رقابت های ورزشی شرکت می دهد و یک منبع قوی از غرور ملی و همبستگی را به وجود می آورد.

رویدادهای ورزشی زمین بی طرفی هستند که به کشورها اجازه می دهد تا بدون درگیری مستقیم در کار سیاسی در آن وارد شوند. با توجه به نقش ورزش به عنوان یک زبان مشترک و فرهنگ متقابل برای ایجاد ارتباطی صلح آمیز و پایدار میان ملت ها از لحاظ تاریخی در فضای سرد دیپلماتیک یکی از استفاده های مهم ورزش در روابط بین المللی ایالات متحده با کشور چین بکار گرفته شد.

درسال 1971 نیکسون رئیس جمهور وقت آمریکا برای آغاز دوباره روابط میان دو کشور آمریکا وچین نسبت به اعزام تیم تنیس روی میز آمریکا به کشور چین اقدام نمود چینی ها در تنیس روی میز در رتبه های جهانی بالاتر از آمریکایی ها قرار داشتند. همانگونه که انتظار می رفت، چینی ها سرانجام برنده شدند.

مقام مسئول چینی در طول ضیافت شام اظهار داشت، تنیس روی میز، فصل جدیدی را در روابط مردم آمریکا و چین باز کرد، این شروع دوباره مطمئنا با حمایت اکثریت مردم دو کشوردوستی هارا گسترش می دهد. از سوی دیگر اقلیت چینی ها در آمریکا نیز با ورزش بسکتبال آشنا بودند امکان باقوه دیگری برای مطرح شدن موفقیت آمریکایی هادر بسکتبال بود.

میزبانی متقابل ایالات متحده در بازی بسکتبال از چینی ها این فرصت را ایجاد کرد تا با حفظ شان، این رویداد ورزشی به سود ایالات متحده تمام شود و آمریکا به نوبه خود اعلام کرد قصد دارد طی 20 سال کاهش تحریم اقتصادی با چینی ها ارزش دیپلماتیک هر دو ورزش را افزایش دهد زیرا از این دو کشور انتظار نمی رفت بدون هیچ گونه شکست و از دست دادن قدر و منزلت در تنیس روی میز آمریکایی ها برنده و در بسکتبال چینی ها برنده باشند. این مبادلات ورزشی در سال 1972 سر انجام منجر به ارتباط بیشتر میان این دو کشور شد و به اوج خود رسید و چینی ها با ایجاد مدارس بسکتبال در مسابقات المپیک 1988 سئول به رتبه بالایی دست یافتند.

به منظور استفاده از ارزش ورزش در ایجاد روابط بین المللی، دفتر امور آموزشی فرهنگی وزارت امور خارجه آمریکا طرح های مختلفی را برای جوانان از سطوح پایه تا مهارت های پیشرفته با هدف ایجاد گفتگو با جوانان بین المللی به مرحله اجرا گذارده است در این برنامه ها جوانان دیگر کشورها ضمن درگیری با راههای موفقیت درورزش حرفه ای خود به توسعه مهارت های زندگی و موفقیت در کلاس درس فرهنگ آمریکایی را تجربه می کنند و برای آمریکایی ها نیز فرصتی برای یادگیری در مورد فرهنگ های خارجی و چالش های افراد جوان در دیگر کشورها فراهم می سازد.

در این راستا آمریکایی ها با اهدای بورسیه ورزشی و اعزام ورزشکاران و مربیان خود به خارج از کشور برای انتخاب ورزشکاران، مدیران، مربیان نامزد دریافت بورسیه اقدام و برنامه های مختلف و موفقی رابه اجرا گذاشته‏اند.

استفاده از دیپلماسی ورزشی در رابطه با ایران نیز تجربه مستندی را در تاریخ دیپلماسی ورزشی جهان ثبت کرده است مقامات ایرانی همواره بر این موضوع تاکید داشته اند که با مردم امریکا مشکلی ندارند واز روابط فرهنگی با مردم دنیا استقبال می کنند شورای برون مرزی سازمان تربیت بدنی جمهوری اسلامی ایران نیز تاکنون با اعزام تیم های مختلف ورزشی به آمریکا موافقت نموده است.

بخش ورزشی آمریکایی ها برای بهبود روابط با کشورهای مختلف از تیم جوانان واترپلو ایران جهت شرکت در مسابقات قهرمانی جوانان واترپلو فدراسیون بین المللی شنا FINA در سال 2007 دعوت نمود. به همین ترتیب به دلیل اهمیت ومحبوبیت کشتی در ایران و از آنجایی که ایران یکی از قدرت ها برتر در کشتی آزاد در جهان بوده است در ماه ژانویه 2007، ایالات متحده ورزشکاران و مربیان آمریکایی را به مسابقات کشتی جام تختی در بندرعباس ایران فرستاد و کشتی گیران ایرانی نیز در مسابقات جام جهانی کشتی در امریکا شرکت کردند، در جام تختی مهمان نوازی تماشاگران از ورزشکاران ایالات متحده به شدت گرم بود و از تیم کشتی ایالات متحده به گرمی وشادی و سرور استقبال شد در این مسابقات کشتی گیران نقش خود به عنوان سفیران ورزش احساس کردند و این برنامه از انعکاس رسانه ای بالایی برخوردار شد.

با توجه به نتایج مثبت حاصله رویداد های ورزشی از جمله برنامه های تبادل شهروند دولت ایالات متحده به منظور بهبود ارتباطات برقرار شده با مخاطبان اعتبارات مربوطه را افزایش داده است به طوری که براساس آمار سال 2007 میلادی افزایش بودجه برای کمک هزینه واجرای برنامه های ورزشی از 600 هزار دلار در طی پنج سال به 5 میلیون دلار افزایش یافته و در سال 2006 در برنامه دیپلماسی عمومی نمایندگانی چون قهرمان المپیک در رشته اسکیت Kwan و ستاره بیسبال Cal Ripken و بازیکنان بسکتبال NBA Mutombo, Juwan Howard Dikembe, Nikki McCray و به کشور های مختلف اعزام شده اند تا دیدگاهی مثبت و گفتگو در باره آموزش و پرورش، تمرینات تندرستی واحترام به تنوع فرهنگی را به مشارکت بگذارند یکی از هدف های این ماموریت افزایش درک وتفاهم مردم جهان وآشنایی با فرهنگ مردم آمریکا وتبادل فرهنگی بوده است.

کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه وقت آمریکا سفر ورزشکاران را در سراسر جهان به عنوان سفیران تلاش های دیپلماسی عمومی مورد تشویق قرارداده است وی در جریان سفر خود به روسیه همراه با فارغ التحصیلان روسیه در آمریکا از برنامه های مبادله امور آموزشی و فرهنگی در استالینگراد ویاد بود جنگ جهانی دوم دیدارکرد و اشاره داشت: ما در حال فرستادن پیام درک و تفاهم بین المللی فرهنگی، تحمل و احترام متقابل از طریق ورزش در سراسر جهان هستیم

ارتش، ورزش و دیپلماسی
ورزش نظامی بخشی از فرهنگ فعال است که به دلایل اخلاقی و همچنین کسب آمادگی های جسمانی و روحی در عرصه بین المللی ایجاد شده است، در 100 سال گذشته بسیاری از بازی های نظامی در رشته های مختلف ورزشی مورد حمایت ارتش های بسیاری از کشورها قرار گرفته است این مسابقات بین المللی در ساختار روابط نظامی میان ملت ها متمرکز شده است.

در پایان جنگ جهانی دوم، ژنرال جوزف MacNarney نسبت به تشکیل شورای ورزش نیروهای متفقین به نام ایالات متحده، روسیه، لهستان، چکسلواکی، انگلستان، هلند، نروژ، فرانسه، دانمارک، یونان ، بلژیک و لوکزامبورگ اقدام نموده است در سال 1948 فرانسه ایده شورای نظامی بین المللی ورزش CISM (Conseil International Du Sport Militarire) را مطرح کرد. کشورهای موسس CISM، فرانسه، بلژیک، لوکزامبورگ، هلند، دانمارک، و نروژ بودند ایالات متحده آمریکا نیزدر سال 1951به عضویت سیزم در آمد اهداف این شورا به شرح زیر می باشد:
1. تقویت روابط دوستانه وهمیاری بین کشورهای عضو، از طریق ورزش.
2. تشویق امور تحقیقاتی و آموزشی در زمینه های پزشکی ورزشی، امور فنی پرورش و هدایت ورزشکاران و امور اداری ورزش نظامی.
3. برکزاری کلینیک های ورزشی به منظور تبادل ایده ها و بهبود روش های ورزش.
4. انتشار یک مجله به منظوراستفاده از نتایج تحقیقات.

از طرف اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی کمیته ورزشی (SKDA) در سال 1952 باجضور اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری دموکراتیک آلمان، لهستان، مجارستان، چکسلواکی، بلغارستان، رومانی، ویتنام، کوبا، اتیوپی، کره شمالی، یمن جنوبی و سوریه ایجاد شد. همکاری SKDA و CISM در طول سال های 1960 و 1970 آغاز شد و در پایان جنگ سرد در سال 1991 CISM وSKDA رسما با هم ادغام شدند.

در سال 2008 CISM جشن سالگرد 60 سالگی خود را متشکل از 127 عضو برگزار نموده است CISM توسط IOC کمیته بین الملل المپیک به رسمیت شناخته شده است.

المپیک و دیپلماسی سیاسی
کمیته بین المللی المپیک در سال 1894 در دانشگاه سوربن فرانسه توسط بارون پیر دوکوبرتن تاسیس واولین دوره بازی ها در شهر آتن یونان درسال1896 با حضور 250 ورزشکاراز کشور های مختلف آغازشد این بازیها ویترینی برای نمایش ورزشکاران از دولت های مختلف جهان شد، کمیته بین الملل المپیک هدف خودرا توسعه و گسترش صلح ودوستی بین جوانان جهان و آموزش های اخلاقی قرار داده است جنبش المپیک در طول تاریخ خود تحت تاثیر جریانهای مختلف سیاسی قرارداشته است.

توقف بازی ها در جنگ جهانی، قدرت نمایی و نژاد پرستی نازیسم در بازی های المپیک برلین روند عضویت کشورهایی چون آلمان شرقی و آفریقای جنوبی، چین وتایوان درکمیته المپیک و تحریم بازیهای المپیک مسکو و لوس انجلس وبحران اخلاقی میزبان آمریکایی ها در بازی های زمستانی سالت لیگ سیتی و برگزاری بازی های المپیک 2008 پکن با شعار یک جهان یک رویا وجوه مختلف دیپلماسی سیاسی در ورزش را نشان می دهد که مقاله ای جداگانه را می طلبد.


ایران و دیپلماسی عمومی ورزشی
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مسئولیت وتصمیم گیری در خصوص ارتباطات بین المللی ورزش ایران براساس اساسنامه موجود برعهده کمیته ملی المپیک و شورای برون مرزی سازمان تربیت بدنی است شرکت ورزشکاران ایرانی در بازی های آسیایی والمپیک برعهده کمیته ملی المپیک بوده وتایید سایربرنامه های تدارکاتی ومسابقات رسمی فدراسیون ها با تایید رییس سازمان تربیت بدنی از طریق شورای برون مرزی سازمان تربیت بدنی است.

بر اساس آیین نامه مصوب شورای برون مرزی سازمان تربیت بدنی در سال 83 اختیارات کمیته ملی المپیک به شدت کاسته شده است وکلیه برنامه های برون مرزی کمیته ملی المپیک بایستی با اجازه وتصویب سازمان تربیت بدنی انجام شود البته عملکرد شورای برون مرزی بیشتر تخصصی وفنی است و نبود استراتژی های فرهنگی و هدف مند وروشن برای توسعه دیپلماسی عمومی در ورزش کشورمشهود است.

ایران بعد پیروزی انقلاب اسلامی شرکت در بازی های المپیک 1980 مسکو و المپیک 1984 لس انجلس را تحریم کرد. طی دهه های گذشته در جهت مشارکت ایرانی ها در فرهنگی جهانی ورزش تیم های مختلف ورزشی به مسابقات مختلف قاره‏ای، جهانی و المپیک و بین‏المللی اعزام شده اند بررسی ها نشان می دهد در دوران 8 ساله مدیریت هاشمی طبا در سازمان تربیت بدنی و 12 سال ایشان در کمیته ملی المپیک فعالیت‏های بین المللی ورزشی و کسب میزبانی و کرسی های بین المللی ورزشی از رشد نسبتا مناسبی برخوردار شد که به کسب 15 مدال در بازی های المپیک 1988 سئول، 1996آتلانتا (زمان مدیریت ایشان در سازمان تربیت بدنی)2000 سیدنی و 2004آتن دراین دوران می‏توان اشاره نمود.

علاوه بر این ورزشکاران ایرانی با کسب مدال های مختلف جهانی وقاره ای وتورنمنت های بین المللی وکسب کرسی های بین المللی در مجامع ورزشی و میزبانی های متعدد در رشته های گوناگون ورزشی وصعود به جام جهانی فوتبال حضوری مناسب از تعامل فرهنگی ایرانی با فرهنگ دیگر کشورهارا از طریق ورزش در عرصه های بین المللی به معرض نمایش گزاردند.

از دیگر نمادهای حضور ورزش ایران ومشارکت در فرهنگ جهانی ورزش در سه دهه گذشته با اهتمام کمیته ملی المپیک و سازمان تربیت بدنی جمهوری اسلامی ایران به موارد زیر می‏توان اشاره نمود:
1. تاسیس فدراسیون ورزش همبستگی زنان مسلمان در سال 1370
2. تاسیس فدراسیون ورزشی غرب آسیا وابسته به شورای المپیک آسیادر تهران سال 1376
3. تاسیس فدراسیون بین المللی ورزش های زورخانه ای IZSF در مهر ماه 1383 درمحل آکادمی ملی المپیک وپارالمپیک

این فدراسیون در حال حاضر فعالیت خود را در پنج قاره جهان گسترش داده است و با اعزام مربیان و مرشدان به عنوان سفیران صلح ودوستی در جهان و کمک به ایجاد تالارهای ورزشی و فرهنگی زورخانه در شهرهای دوشنبه تاجیکستان وکابل افغانستان گام های مهمی را در جهت تحکیم صلح ودوستی و گسترش ورزش بین جوانان این کشور ها برداشته است.

شایان ذکر است در زمان تصدی دکتر کمال خرازی وزیر وقت امور خارجه همکاری خوبی در احداث تالارهای ورزشی فوق در کشورهای فارسی زبان تاجیکستان و افغانستان وزارت امورخارجه ایران با IZSF داشته است و ورزش به عنوان عامل موثری در توسعه صلح و دوستی مور تاکید و توجه ویژه ای قرار گرفت.

اما به نظر می رسد در استراتژی های وزارت خارجه ایران ورزش هنوز به عنوان یک ابزار ارزشمند برای توسعه دیپلماسی عمومی مورد کم توجهی واقع است و از اهدافی شفاف، برنامه و ساختار مناسب و شایسته برخوردار نیست واز ظرفیت های ورزشی موجود در توسعه ارتباطات بین المللی و دیپلماسی عمومی استفاده لازم انجام نمی شود وآنچه تاکنون انجام شده بیشتر از روی علایق وسلیقه های برخی افراد بوده است تا برنامه هایی جامع و نظام مند.

نتیجه گیری
در جهان امروز در دیپلماسی بین المللی به منظور رشد اقتصاد داخلی ومقابله با سیاست انزوا، توجه به روابط رسمی و غیررسمی نیازی ضروری است و نقش ورزش به عنوان ابزاری موثر در توسعه روابط بین المللی مورد تاکید و توجه بیشتری واقع شده است. ضروری است که این امکان بالقوه باز تعریف شده در ساختار دیپلماسی عمومی ایران برای توسعه روابط و ارتباطات بین الملی استفاده شود.